Eerst heel lang heel traag, en dan in één klap razendsnel. Veel dingen in de natuur veranderen via zogeheten kantelpunten: een punt waarop ogenschijnlijk trage voortgang ineens optelt tot een fundamentele verschuiving. Neem het voorbeeld – uit de biologieles op de middelbare school – van zogeheten eutrofiëring van waterplassen.

Veel sloten en plassen zijn doorgaans of helder, met veel waterplanten, of troebel, met veel algen. De overgang van een heldere naar een troebele sloot kan optreden als de hoeveelheid meststoffen in het water zo oploopt dat een kantelpunt bereikt wordt. Dan ‘springt’ het ene systeem (helder) ogenschijnlijk plotseling over in een ander ‘systeem’ (troebel).

In werkelijkheid bouwt zo’n fasetransitie zich al veel langer op door de opbouw van voedingsstoffen in het water, maar die ontwikkeling is pas écht zichtbaar nadat het kantelpunt is bereikt. Volgens een nieuw rapport van Triodos Bank, De Nederlandse economie in 2025, vertoont de transitie naar een duurzamere samenleving een vergelijkbare dynamiek als zo’n sloot met algen, en zijn kantelpunten voor een aantal cruciale transities veel dichterbij dan de onderzoekers zelf hadden verwacht. „De grote verbouwing kan beginnen”, zeggen hoofdeconoom van Triodos Hans Stegeman en onderzoeker Ernst Hobma in een online gesprek ter toelichting.

Dat klinkt nogal optimistisch, als wensdenken bijna, als je het huidige politieke debat beluistert. De onderzoekers geven dan ook aan dat een bela.