Twee weken geleden was ik in Franeker, waar Eise Eisinga’s Koninklijk Planetarium tot Unesco-werelderfgoed is uitgeroepen. Het was dit jaar ook 250 jaar geleden dat Eisinga begon met de bouw van het mechaniek met raderen en (6.000!) tanden dat een miniatuur-zonnestelsel aan het plafond van zijn huis/slaap/eetkamer in beweging zette.

De miniatuurversies van de zes destijds bekende planeten doen er precies even lang over hun baantjes rond de zon als hun evenknieën aan het firmament. Tijdens zijn eigen leven zag Eisinga zijn mini-Saturnus dus één volledig rondje beschrijven. Inmiddels heeft het planeetje er ruim acht afgelegd.

Al gauw kwamen mensen van heinde en verre Eisinga’s werk bewonderen, waarschijnlijk met veel ‘oh’s en ‘ah’s’. Bezoekers roepen dat nu weer, wanneer ze zien hoe nauwkeurig het zelfontworpen en -gebouwde mechaniek de tijd, de datum, de stand van de sterren aan het firmament en de opkomst en ondergang van de maan en de zon aangeeft. Het was één van Eisinga’s doelen: de pracht van het firmament laten zien, en de kracht van de natuurwetenschap die het gedrag van die planeten zo precies weet te beschrijven en voorspellen.

Dat paste bij de tijd waarin hij was opgegroeid, en waarin hij zich de mechanica en het zwaartekrachtmodel van Isaac Newton had eigengemaakt die achter ‘zijn’ zonnestelsel schuilgaan. Net als anderen was Eisinga in die eeuw van de Verlichting doordrongen geraakt van de kracht van de rede en de natuurwetenschappelij.