Amerikanen moeten zich niet te snel gedragen alsof ze al in een Trump-dictatuur leven

Donald Trump heeft alle kenmerken van een fascist. Dat beweren tenminste enkele vooraanstaande historici in de Verenigde Staten, onder wie Robert Paxton, auteur van een klassiek werk over het Vichy-bewind in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Trump zelf heeft geen geheim gemaakt van zijn vijandigheid jegens de voornaamste instituten van de liberale democratie: een vrije pers, onafhankelijke rechtsspraak, en een politiek neutrale bureaucratie.

Of die democratie standhoudt, zal afhangen van de bereidheid van mensen om die instellingen te verdedigen. Misschien dat Amerikanen een voorbeeld kunnen nemen aan de Zuid-Koreanen. Hun protest op straat, en in het parlement, tegen de poging van president Yoon Suk-yeol om de staat van beleg uit te roepen, was zo heftig dat hij die meteen moest intrekken.



We moeten maar hopen dat een dergelijke ingreep van Trump op evenveel tegenstand zal stuiten. De VS zijn nog steeds een democratisch geregeerde federale staat. Maar het is opvallend hoe vaak mensen nu al op Trump reageren alsof hij een tirannieke koning is.

Jeff Bezos, oprichter van Amazon en de eigenaar van The Washington Post , is een van de machtigste mannen in het land. Maar hij vond het toch nodig om de redactie van zijn krant te verbieden om haar steun aan Kamala Harris te betuigen. Joe Scarborough, tv-presentator op MSNBC, heeft Trump jarenlang uitgemaakt voor fascist.

Zodra Trump werd gekozen, haastte hij zich evenwel naar Florida om zijn respect te betonen. ABC News, een andere min of meer liberale zender, schikte onlangs met voor vijftien miljoen dollar omdat een presentator hem had beticht van verkrachting in plaats van seksueel misbruik. ABC had die zaak vrijwel zeker kunnen winnen, maar deinsde terug voor een confrontatie.

Binnen de Republikeinse Partij is opportunisme troef. Senator Marco Rubio, die Trump ooit een oplichter heeft genoemd, is door Trump voorgedragen als minister van Buitenlandse Zaken. JD Vance, die Trump achter gesloten deuren met Adolf Hitler vergeleek, wordt de nieuwe vicepresident.

Verbazend is dit niet echt. Politieke en morele scrupules moeten wel vaker wijken voor ambitie. Veel zal afhangen van hoeveel Republikeinen zich zullen laten leiden door hun principes.

Een andere verleiding is om je kop in het zand te steken. Duitsers in het Derde Rijk noemden dit ‘innerlijke emigratie’ – je afwenden van de politiek in de hoop om zo buiten schot te blijven. De winst van Trump heeft een haast verlammend effect gehad op veel van zijn tegenstanders.

Er lijkt nu veel minder animo te zijn om oppositie te voeren dan in 2016. Maar innerlijke emigratie is een onverstandige reactie en schadelijk voor de maatschappij. Zoals Duitsers onder Hitler en Russen onder Poetin hebben gemerkt: je kunt wel denken dat je klaar bent met de politiek, maar de politiek is daarom nog niet klaar met jou.

Het is een fatale vergissing je al te gedragen alsof je in een autoritaire staat leeft voordat het nodig is. Dissidenten in daadwerkelijke dictaturen deden juist het tegenovergestelde. Václav Havel, bijvoorbeeld, de toneelschrijver en latere Tsjechische president, stak zijn nek uit en belande daarvoor herhaaldelijk in de gevangenis.

Hij, en andere dissidenten, trachtten in een onvrij land te leven alsof zij in een vrij land woonden. Havel noemde dit ‘leven in waarheid’, een weigering om je aan te passen aan de leugens van een autoritair regime. Waarheid in een tirannie is wat de leider zegt dat het is.

Trump heeft het speciaal gemunt op de pers („vijanden van het volk”) en op de universiteiten. Hij kan het niet hebben dat zijn wispelturige en vaak giftige leugens daar kunnen worden ontzenuwd. Hem onsympathieke media worden bedreigd met allerlei maatregelen om ze de mond te snoeren.

Het liefste zou hij, naar eigen zeggen, kritische journalisten opsluiten. En ‘woke’ universiteiten zouden niet meer in aanmerking mogen komen voor financiële ondersteuning. Omdat ‘woke’ een vaag begrip is, lopen heel veel instellingen de kans om zo te worden bestraft.

Hoe de pers en universiteiten hierop zullen reageren is moeilijk te voorspellen. Het is mogelijk dat professoren, journalisten, en redacties zich uit angst voor represailles gedeisd zullen houden en gaan doen aan zelfcensuur, in plaats van in de waarheid te leven. Maar het kan ook zijn dat academici en anderen in de ‘progressieve’ hoek zich uit pure frustratie en woede nog harder vastbijten in dogmatische stellingen over ras, gender, en seksuele geaardheid.

Beide reacties zouden Trump alleen maar in de kaart spelen. Angstvallige zelfcensuur maakt het moeilijker om officiële leugens door te prikken. En ideologische geestdrift maakt het makkelijker voor Trump-aanhangers om zich nog eens extra te storten op een cultuurstrijd die hen veel stemmen oplevert; er zijn nu eenmaal meer conservatieve Amerikanen dan linkse Prinzipienreitern ; identiteitspolitiek is buiten de grote steden niet populair.

De beste manier om rechts populisme en de bedreiging van autoritaire politiek het hoofd te bieden is om af te zien van ideologische gedrevenheid. Pers en academie zouden zich beter kunnen richten op het zoeken naar de waarheid via open debat, academische vrijheid, en gedegen verslaggeving. Dat horen intellectuelen sowieso te doen.

Dat Trump voortdurend leugens verspreidt, is overigens niet het grootste gevaar voor de democratie. Alle politici liegen weleens, al is Trump op dit gebied een extreem geval. Erger nog is het idee, gestuwd door het internet en de sociale media, dat de waarheid er niet toe doet.

Als we meegaan in de stelling dat elke aanspraak op de waarheid arbitrair of partijdig is, maken we het makkelijker voor demagogen – en niet alleen in de VS – om hun idee van waarheid aan ons op te leggen. En dan is het snel gedaan met de democratie..